Stefan Banach genialny lwowski matematyk

Stefan Banach urodził się w Krakowie. Był synem Stefana Greceka i Kateryny Banakh. W tym czasie jego ojciec służył w wojsku, a od 1903 r. pracował jako pomocnik podatkowy w dziale podatkowym. Stefan Banach nie znał swojej matki. Po narodzinach i chrzcie syna (3 kwietnia 1892 r.) oddała go ona na wychowanie. Banach wielokrotnie próbował znaleźć informacje o swojej matce, ale jego ojciec związany słowem honoru odmówił mu jakiejkolwiek pomocy w tej kwestii.

 

 Z listu ojca do Stefana Banacha, napisanego 30 października 1943 r. i niedawno ujawnionego przez jego rodzinę, stało się jasne: „Kiedy się urodziłeś, miałem 24 lata i 4 miesiące. Służyłem w wojsku. Nie mogłem ożenić się bez zgody szefa wojska. Zezwolenie na zawarcie małżeństwa zostało udzielane tylko wtedy, gdy ktoś uzyskał dokumenty potwierdzające jego istnienie. Twoja matka, wykonując zawód pokojówki, otrzymywała zapłatę 5 sztuk złota miesięcznie. Nie było mowy o uzyskaniu licencji małżeńskiej. Nie mogłem również zapewnić twojej matce alimentów z moich dochodów. Postanowiliśmy więc wysłać cię do wioski na wychowanie, a ja obiecałem za ciebie zapłacić, co robiłem co miesiąc. ”

 

Kilka miesięcy później jego matka wysłała małego Stefana do domu Franciszki Płowej, właścicielki małej pralni, i jej siostrzenicy Marii Puhalskiej, które mieszkały w Krakowie. Stefan Grecek, ojciec Banacha,  pamiętał syna, często pomagał mu finansowo i utrzymywał kontakt z opiekunem syna i jej córką. Ojciec Banacha zmarł w 1968 r. po prawie stu latach życia. W 1902 roku, po ukończeniu szkoły publicznej, Banach został uczniem IV Gimnazjum w Krakowie. Koledzy z klasy pamiętają go jako spokojnego faceta, zawsze starannie ubranego, dobrego kolegę. Największa przyjaźń nawiązała się między Banachem a jego kolegą z klasy Wilkoshem, który później stał się sławnym matematykiem.

 

Banach należał do bardzo pilnych uczniów. Program gimnazjum w tamtych czasach poświęcał dużo uwagi nauce łaciny, greki i języków nowożytnych, mniej uwagi poświęcano natomiast naukom ścisłym. W swoich wspomnieniach z gimnazjum Banach mówił o niskim poziomie i kiepskich metodach nauczania swojego ulubionego przedmiotu - matematyki. Oprócz matematyki Banach miał wielki szacunek do nauki łaciny, wierząc, że przezwyciężenie trudności w tłumaczeniu tekstów z polskiego na łacinę rozwija trafność myślenia. Już w latach szkolnych opanował on szeroki zakres matematyki wyższej.

 

  • W czerwcu 1910 r. S. Banach zdał egzamin maturalny. Następnie  otrzymał dyplom ukończenia szkoły średniej. Wyjechał na studia do Lwowa bez wsparcia finansowego więc  zarobić pieniądze na studia na Politechnice Lwowskiej (prawdopodobnie udzielając korepetycji). Dlatego zdał egzaminy na tzw. „Pół dyplom” (co oznaczało zapisanie się na dwa kursy) dopiero w 1913 r.

 

Stefan Banach rozpoczął edukację wyższą jako student Wydziału Mechanicznego w 1910 roku. W następnym roku, 13 października, przeniósł się na Wydział Inżynierii. W kartach badań potwierdził uczestnictwo w następujących kursach: matematyka, fizyka ogólna i techniczna, geometria opisowa, ogólna mechanika, encyklopedia chemii technologicznej, inżynieria ogólna, mechanika techniczna, budowa maszyn.

 

W tym czasie pierwszym wydziałem matematyki na Uniwersytecie Lwowskim we Lwowie kierował profesor Józef Puzyna, autor dwutomowej „Teorii funkcji analitycznych”. Od 1908 roku Wacław Serpinsky wykładał na uniwersytecie, a od 1910 roku kierował drugim wydziałem matematyki. Obaj profesorowie przeprowadzili seminaria naukowe. W 1913 r. młody topolog Zygmunt Janiszewski powrócił z Paryża do Lwowa, a w 1913 r. Stefan Mazurkiewicz obronił rozprawę doktorską pod kierunkiem Serpinskiego. Możliwe, że podczas pobytu we Lwowie Banach zapoznał się z pomysłami, które zrodziły się wśród matematyków uniwersyteckich.

Kiedy wybuchła I wojna światowa w lipcu 1914 r., opuścił on Lwów. Według profesora Andrzeja Turowicza, Banach dostał pracę jako brygadzista budowy dróg gdzieś w Galicji. Stefan Banach został zwolniony z wojska, ponieważ był leworęczny i miał słaby wzrok. W pewnym momencie matematyk wrócił do Krakowa. Pracował jako nauczyciel w szkole średniej. Prawdopodobnie w tym okresie brał udział w wykładach profesora Stanisława Zaremby na Uniwersytecie Jagiellońskim.

 

Punktem zwrotnym w życiu Banacha była wiosna 1916 r.,kiedy przypadkowo spotkał Hugo Steinhausa. To legendarne spotkanie, zmieniło nie tylko życie zawodowe Banacha, ale także jego życie osobiste. Za pośrednictwem Steinhousa poznał on swoją przyszłą żonę Łucję Braus. G. Steinhaus w swoich wspomnieniach często twierdził, że „największym odkryciem” jego życia był Stefan Banach.Wydaje się, że imię Stefana Banacha pojawia się po raz pierwszy w literaturze naukowej w artykule G. Steinhausa, tam, gdzie autor odnosi się: „jak zauważył pan Banach”. Pierwszy problem naukowy postawiony przez Steinhausa został pomyślnie rozwiązany przez Banacha.

 

G. Steinhaus w 1906 r. studiował przez rok na Uniwersytecie Lwowskim filozofię i matematykę. Później kontynuował studia w Getyndze, gdzie w 1911 r. uzyskał doktorat. W 1917 r. habilitował się na Uniwersytecie we Lwowie i został profesorem nadzwyczajnym. W marcu 1917 r. Stefan Banach udał się do Lwowa na wykład habilitacyjny Steinhausa.

 

  • W 1920 r. profesor Politechniki Lwowskiej Antoni Lomnicki (na zalecenie Steinhausa) zaprosił Banacha jako asystenta na Wydział Matematyki. Początkowo Banach mieszkał i jadł ze swoim profesorem. Antoni Lomnicki  studiował na Uniwersytecie we Lwowie, był doktorem filozofii od 1903 r. Studiował też w Getyndze w latach 1906–1907, habilitował się na Politechnice Lwowskiej w 1919 r., a od 1920 r. kierował Wydziałem Matematyki.
  • W 1920 roku, po długich opóźnieniach, Banach napisał rozprawę doktorską „O operacjach na zbiorach abstrakcyjnych i ich zastosowaniu do równań całkowych”. Praca doktorska była siódmą pracą naukową Banacha i pierwszą analizą funkcjonalną. Matematyk  przedłożył rozprawę doktorską Radzie Wydziału Filozofii Uniwersytetu Lwowskiego 24 czerwca 1920 r. Ocenę tej rozprawy napisali E. Żyliński i G. Steinhaus 30 października 1920 r. Banach został przyjęty na egzaminy doktoranckie. Zdał z wyróżnieniem egzaminy z matematyki i fizyki  oraz filozofii. Oficjalna ceremonia nadania stopnia doktora odbyła się 22 stycznia 1921 r. W 1922 r. S. Banach został habilitowany na Uniwersytecie Lwowskim. W tym samym roku został profesorem nadzwyczajnym, a od 1927 r. Profesorem zwyczajnym.

 

Ministerstwo Edukacji i Religii odmówiło jednak zatwierdzenia habilitacji, argumentując, że habilitacja została napisana nie w języku urzędowym (polskim), ale w języku francuskim. Po dodatkowych apelacjach od Rady Wydziału i Senatu Uniwersytetu otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego.

 

Również po pierwszym wystąpieniu Rady Wydziału o nadanie S. Banachowi stanowiska profesora zwyczajnego w 1924 r. Decyzja ta nie uzyskała poparcia w Warszawie. W 1926 r. Złożono drugą aplikację na stanowisko profesora zwyczajnego. Tak więc Uniwersytet Lwowski, biorąc pod uwagę niezwykły talent i wartość naukową prac, przyznał Banachowi najwyższe stopnie naukowe, mimo tego że nie miał on wyższego wykształcenia.

 

Stefan Banach został czwartym profesorem matematyki na Wydziale Matematyki i Nauk Przyrodniczych, gdzie oprócz G. Steinhausa wykładali profesorowie Żylinski i  Ruziewicz.

  • W 1924 r. Banach został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk. Równolegle  ze swoją pracą naukową, prowadził wykłady, seminaria i pisał podręczniki dla studentów. Po studiach kontynuował wykłady na politechnice. W 1927 r. odbył się pierwszy kongres polskich matematyków we Lwowie, w którym wzięli udział matematycy z innych krajów (m.in. N. Bari, D. Menshov, M. Luzin, D. von Neumann i inni).
  • W 1928 r. S. Banach i G. Steinhaus założyli czasopismo Studia Mathematica, którego pierwszy numer został wydany w 1929 r. Po wojnie czasopismo nadal wydawane było we Wrocławiu.

 

 Jego monografia Theorie des Operations lineaires, opublikowana w 1932 r., miała ogromny wpływ na rozwój badań nad analizą funkcjonalną na świecie. Została opublikowana w języku polskim w 1931 r., a tłumaczenie na język ukraiński zostało wykonane przez prof. Myron Zarytsky i opublikowane w 1948 r. pod tytułem „Przebieg analizy funkcjonalnej”.

 

Co ciekawe, w 1930 r. ministerstwo udzieliło S. Banachowi wsparcia naukowego w wysokości 2500 złotych, po które musiał się zgłosić do 1 czerwca 1931 r. Kilka razy. W tym czasie urzędnicy nie wiedzieli, że opublikowana wówczas monografia była znaczącym wydarzeniem w światowej matematyce i przez wiele lat determinowali rozwój nowej gałęzi matematyki - analizy funkcjonalnej.

 

  • W latach 1932–35 Banach był wiceprezesem, a w kwietniu 1939 r. został wybrany prezesem Polskiego Towarzystwa Matematycznego.
  • W ciągu tych lat we Lwowie powstała grupa aktywnych matematyków złożona głównie ze studentów S. Banacha i G. Steinhausa. Byli w niej m.in. Pavel Juliusz Schauder, Stefan Kachmazh, Stanisław Mazur, Władysław Orlich, Herman Auerbach, Władysław Nikliborz, Józef Schreier, Myron Zaritsky, Mark Katz i inni.

 

 Cotygodniowe spotkania sekcji lwowskiej Polskiego Towarzystwa Matematycznego odbywały się w sobotnie popołudnia. Dyskusje po nich często kontynuowano w kawiarniach. Z czasem szkocka kawiarnia stała się miejscem spotkań lwowskich matematyków. Kolekcja tzw. Szkockiej Księgi zawierająca problemy matematyczne jest również związana z tą kawiarnią. 17 lipca 1935 r. S. Banach napisał pierwszy problem w szkockiej księdze. Ostatniego wpisu dokonał w książce Steinhaus 31 maja 1941 r. W tym czasie do Lwowa przybyło wielu wybitnych matematyków m.in. A. Lebeg, D. von Neumann, E. Tsermelo.

 

  • W 1938 r. Uniwersytet Lwowski przyznał stopień doktora honoris causa filozofii (honoris causa) wybitnemu francuskiemu matematykowi Henriowi Lebesgue'owi. Aby uzyskać dyplom, A. Lebeg przybył do Lwowa w maju 1938 r., został tu przez tydzień i wygłosił dwa wykłady. Steinhaus był promotorem uroczystej ceremonii, a Banach złożył raport na temat osiągnięć naukowych Lebesgue.
  • W 1939 r. wraz z przybyciem wojsk radzieckich Uniwersytet Lwowski został zreorganizowany, utworzono Wydział Fizyki i Matematyki, a 7 grudnia 1939 r. Banach został zatwierdzony na kierownika Wydziału Analiz.
  • W 1943 i 1944 r. dziekanem wydziału był Banach. Czołowi sowieccy matematycy P. Aleksandrow, S. Sobolev, L. Lusternik, Crane i inni przybyli do Banacha. Stefan Banach złożył raporty w Moskwie, Kijowie, Tbilisi. Początek wojny zastał go w Kijowie. Wrócił do żony i syna ostatnim pociągiem do Lwowa.

 

Z początkiem wojny zajęcia na uniwersytecie ustały i wznowiono w je dopiero 1944 r. Podczas niemieckiej okupacji Banach pracował w Weigl Institute, gdzie prowadzono badania i produkcję szczepionki przeciw tyfusowi. Umożliwiło to Banachowi przetrwanie. Po ponownym otwarciu uniwersytetu w 1944 r. Banach ponownie nawiązał kontakty naukowe z matematykami radzieckimi i polskimi. Od wiosny 1945 r. Choroba Stefana Banacha stała się odczuwalna. Miał raka płuc. Lekarzem prowadzącym był Oleksandr Barvinsky, który w ostatnich latach swojego życia był także lekarzem metropolity A. Szeptyckiego. Niestety Stefan Banach zmarł 31 sierpnia 1945 r. Stosunek Banacha do matematyki najlepiej ujęty został w w jego własnych słowach: „Matematyka jest najpiękniejszym i najpotężniejszym dziełem ludzkiego ducha. Matematyka jest stara jak człowiek ”.

Tego typu informacje oraz wiele innych, usłyszysz w czasie wycieczki do Lwowa z biurem podróży KRESY, które organizowane są m.in. z Przemyśla do Lwowa.